Η ΙΔΙΩΤΙΚΉ ΣΧΟΛΉ ΞΈΝΩΝ ΓΛΩΣΣΏΝ ΚΑΙ
ΕΛΛΗΝΙΚΏΝ ΜΑΘΗΜΆΤΩΝ
1920-1950
Βιογραφία ενός σχολείου της Λεμεσού
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η εκπαίδευση ως ιδιωτική πρωτοβουλία:Η περίπτωση της Ιδιωτικής Σχολής Ξένων Γλωσσών καιΕλληνικών ΜαθημάτωνΠολύ συχνά γίνεται συζήτηση για τη δημόσια και ιδιωτική παιδεία. Συ-χνά οι δύο αυτές έννοιες αντικρούονται. Υπάρχουν οι μεν, όπως και οιδε. Πολύ σπάνια παρατηρούνται ως συνοδοιπόροι στην επίσημη εκπαί-δευση, ως ενιαίες προσπάθειες με τον ίδιο στόχο, δηλαδή την παιδείατων νέων μας. Πολύ σπάνια αντιμετωπίζονται ως δύο προσπάθειες πουη μια μπορεί να συμπληρώνει την άλλη. Πολύ σπάνια αντιμετωπίζονταιως δύο εκπαιδευτικοί οργανισμοί εξίσου αναγκαίοι, και που σε διαφο-ρετικές ιστορικές περιόδους, όταν ο ένας αδυνατεί να εκπληρώσει τιςεκπαιδευτικές ανάγκες του τόπου, τότε έρχεται ο άλλος να συνδράμει,να καλύψει τις ανάγκες, να συμπληρώσει το υπάρχον κενό και να στη-ρίξει την παιδεία του τόπου. Παρά τις κατά καιρούς διαφοροποιήσεις ήδιαφωνίες που εγείρονται, τελικά μάλλον φαίνεται να αλληλοσυμπλη-ρώνουν θεσμικά ο ένας πυλώνας τον άλλο και παράλληλα να εξυπηρε-τούν τις πολλαπλές και ολοένα πιο πολύπλοκες εκπαιδευτικές ανάγκεςπου ανακύπτουν αναλόγως εποχής.
Το ζήτημα της ιδιωτικής εκπαίδευσης όμως, πρέπει κάποια στιγμή νατεθεί κάτω από ένα πρίσμα που να μην την αντικρίζει κανείς, είτε κα-χύποπτα, είτε μόνο ως επιχείρηση, αλλά με τρόπο που τουλάχιστον ναδικαιώνει την χρησιμότητα και την προσφορά της. Ας σκεφτούμε ότι,εάν το κράτος είχε εξολοκλήρου τις δυνατότητες για να καλύπτει όλεςτις εκπαιδευτικές ανάγκες του τόπου, δεν θα υπήρχε κανένας λόγος γιανα ασχοληθεί οποιοσδήποτε με την ιδιωτική εκπαίδευση. Η εμπιστοσύνη με την οποία περιβάλλουν οι γονείς την ιδιωτική εκπαίδευση, είναιεπίσης ένδειξη πως όντως υπάρχει ανάγκη για ποικιλία και στην εκ-παίδευση. Και αυτή την ανάγκη ερχόταν να την καλύψει σε πολλές περιπτώσεις της ιστορίας της εκπαίδευσής μας, η ιδιωτική πρωτοβουλίαανθρώπων που την εντόπιζαν και την υλοποιούσαν πραγματοποιώνταςτο προσωπικό όραμά τους με κοινωνικές και πολιτισμικές προεκτάσεις.Γίνεται σαφές ότι η ίδρυση μιας τέτοιας Σχολής συνέβαλε ουσιαστικάκαι πρακτικά στην κάλυψη των κενών.
Η μελέτη και καταγραφή τέτοιων περιπτώσεων ιδιωτικής πρωτοβουλί-ας, σαφώς είναι μεγάλης σημασίας. Χωρίς αυτήν υπάρχει ένα μεγάλοκενό στην ιστορία των σχολείων του τόπου γενικά και στην ιστορίατων ιδιωτικών σχολείων και της προσφοράς τους ειδικότερα. Η παρούσα εργασία εστιάζεται σε αυτή την αρχή και επιδιώκει να φωτίσει έστω4ορισμένες πτυχές. Πιο συγκεκριμένα, γίνεται εκτενής προσέγγιση σεμια περίπτωση ιδιωτικής πρωτοβουλίας στα εκπαιδευτικά δρώμενα τουνησιού, κατά τη διάρκεια μιας δεδομένης ιστορικής εποχής, η οποίαεξυπηρέτησε κάποιες ιδιαίτερες κοινωνικές ή άλλες ανάγκες μέσαστα χρόνια όπου λειτούργησε. Χαρακτηριστικό σε αυτή την ιδιωτικήπρωτοβουλία και τη συμβολή στην τότε εκπαίδευση, ήταν ένα όραμακάποιων ανθρώπων. Το όραμα αυτό ήταν στόχος ορισμένων εκπαιδευ-τικών μεν, αλλά ήταν εξίσου ένας στόχος που πραγματοποιήθηκε κατ’αποκλειστικότητα με τη δική τους υπεύθυνη στάση, και επομένως υψη-λό συνεπαγόμενο οικονομικό, κοινωνικό ή άλλως πως ρίσκο. Όμως ηζέση και το πάθος που τους ενέπνεαν για υλοποίηση του οράματός τουςκαι την επίτευξη των σκοπών τους, ώστε: να προσφέρουν την καλύτερηδυνατή μόρφωση στους νέους της εποχής, θέτοντας επίπεδα υψηλά καισυναγωνίσιμα έναντι σε ήδη υπάρχοντα και καλά οργανωμένα σχολεία,τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό. Η παρούσα έρευνα λοιπόν,εστιάζεται όχι στο όραμα του κράτους, αλλά μεμονωμένων ανθρώπων.Εκείνου του είδους ανθρώπων που πάντοτε ανιχνεύεται σε λίγη πο-σότητα και σε κάθε εποχή. Περιγράφει πώς μπορεί ένας άνθρωπος ήμια μικρή ομάδα ανθρώπων να φέρει εις πέρας με κόπο και μόχθο,αλλά και με πολλή πίστη το όραμα που συλλαμβάνει, να το μεταφέρεικαι στον υπόλοιπο κόσμο πείθοντας το ευρύτερο σύνολο ότι αυτό πουεπιτελείται είναι εξαιρετικά σημαντικό για την οικοδόμηση στοιχείωνπολιτισμού, για τη μόρφωση των παιδιών τους και κατ’ επέκταση γιατην ιστορία μιας κοινωνίας. Ίσως όμως το δυσκολότερο κομμάτι τηςόλης διαδικασίας να είναι η προσπάθεια ώστε το κοινωνικό σύνολο νααποδεχτεί και να αγκαλιάσει το έργο που παράγεται, να εμπιστευτείτη μόρφωση των παιδιών του σε δασκάλους της γνώσης που έχουν τα-χθεί στον χώρο τους με ανιδιοτέλεια. Ένα τέτοιο έργο φαίνεται πολύσημαντικό για να μείνει απαρατήρητο, για να μην καταγραφεί ή για ναμην του αποδοθεί η πρέπουσα εκτίμηση.
Η περίπτωση της Ιδιωτικής Σχολής Ξένων Γλωσσών και ΕλληνικώνΜαθημάτων, δεν μπορεί παρά να αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγ-μα σύλληψης και υλοποίησης δεδομένης ιδιωτικής πρωτοβουλίας,κατά τη διάρκεια μιας συγκεκριμένης εποχής, όπου καθόλη την ιστορίατης εξυπηρέτησε συγκεκριμένες κοινωνικές, πολιτισμικές, ιστορικέςκαι άλλες ανάγκες οι οποίες θα ήταν αδύνατο να καλυφθούν από τις«συμβατικές» δημόσιες δομές και θεσμικά πλαίσια.
Στο 2ο Επιστημονικό Συμπόσιο Προφορικής Ιστορίας με τίτλο «Η Παι-δεία εν Λεμεσώ», το οποίο πραγματοποιήθηκε το 2006, έγιναν αναφο-ρές σε ένα κρατικό σχολείο, στην «Ιστορία του Λανιτείου», από τους5μαθητές Ιφιγένεια Παπαγεωργίου και Γιώργο Κούλα, υπό την επίβλεψητης εκπαιδευτικού Μαρίας Σύκα, όπως και δύο άλλες αναφορές σε ιδι-ωτικά σχολεία, μία για την «Ιδιωτική Σχολή στη Λεμεσό» Ξένων Γλωσ-σών και Ελληνικών Μαθημάτων από τον Γιαννάκη Ποταμίτη και μία γιατο «Saint Mary’s School: Μια πολύμορφη προσφορά στα εκπαιδευτικάδρώμενα της Λεμεσού», από την γράφουσα. Οι τρεις αυτές αναφορές,δημοσιεύτηκαν το 2009 στα Πρακτικά του 2ου Συμποσίου (Παπαδήμα-Σοφοκλέους, Σ. (2009) που εκδόθηκαν από το Κέντρο Μελετών.
Η αναφορά του Γιαννάκη Ποταμίτη στην ιστορία της Ιδιωτικής Σχολής,στηρίχθηκε στην προσωπική του μαρτυρία και σε έναν αρκετά περιορισμέ-νο αριθμό πηγών. Η παρούσα έρευνα εστιάζεται και αυτή στην περίπτω-ση της Ιδιωτικής Σχολής Ξένων Γλωσσών και Ελληνικών Μαθημάτων,ωστόσο προχωρεί ένα βήμα πάρα πέρα, αξιοποιώντας τον επιστημονικόλόγο και προσέγγιση σε παραπομπές και βιβλιογραφικές αναφορές, προ-κειμένου να τεκμηριώσει το κείμενο, όσο το δυνατόν πιο αντικειμενικά.
Από απόψεως μεθοδολογίας, η μελέτη ακολουθεί την περιπτωσιολογία,δηλαδή την ανάλυση συγκεκριμένης περίπτωσης που δεν είναι άλληαπό την Ιδιωτική Σχολή Ξένων Γλωσσών και Ελληνικών Μαθημάτων,ως συλλογική δραστηριότητα ιδιωτικής πρωτοβουλίας στον τομέα τηςεκπαίδευσης, και μάλιστα κατά τη διάρκεια δύσκολης ιστορικής περι-όδου. Ως εκ τούτου, καταβάλλεται προσπάθεια ώστε να κατανοηθείκαι να καταγραφεί η περίπτωση αυτή, όσο το δυνατόν καλύτερα. Τοκέντρο εστίασης βρίσκεται στην όσο το δυνατόν πιο περιεκτική καιλεπτομερή ανάλυση, ενώ κύριος μεταξύ των κύριων σκοπών βρίσκε-ται και η περαιτέρω συστηματική στοιχειοθέτηση ιστορικής προσφο-ράς της Σχολής, η αξιόπιστη και έγκυρη ανάδειξη -χωρίς να γίνονταιυπερβολές- της ουσιαστικής προσφοράς σκεπτόμενων ανθρώπων, τηςευθυκρισίας και των επιτευγμάτων τους στο κομμάτι της εκπαίδευσης,όταν δεν υπήρχαν αντίστοιχες ή ανάλογες συγκυρίες για διευκόλυνσηπρωτοβουλιών με τη συνδρομή δημόσιων τοπικών ή διεθνών φορέων.
Βασικότερη πηγή πληροφοριών για τη συγγραφή του βιβλίου αυτού,είναι ίσως το ετήσιο τεύχος του σχολικού περιοδικού της ίδιας της Σχο-λής με τίτλο Ἡ Λαλιά τοῦ Σχολειοῦ μας και κυρίως η πολύ λεπτομερήςετήσια λογοδοσία από τη διευθύντρια της Σχολής, η οποία συμπεριλαμ-βάνεται σε κάθε τεύχος του περιοδικού. Η δεύτερη κύρια πηγή ανεύ-ρεσης και παράθεσης πληροφοριών, είναι οι διάφορες στήλες των εφη-μερίδων της εποχής που μαρτυρούν για τη Σχολή και τα δρώμενά της.Πιο συγκεκριμένα, εντοπίστηκαν και μελετήθηκαν 47 άρθρα από τιςπαρακάτω εφημερίδες της εποχής: Ἀλήθεια, Ἒθνος, Ἐλευθερία, Ἓνω-σις, Ἑστία, Ἑσπερινή, Κύπριος, Νέος Κυπριακός Φύλαξ, Παρατηρητής,6Πάφος, Πυρσός, Σάλπιγξ, Φιλελεύθερος, Φωνή τῆς Κύπρου, Χρόνος. Τοπολύτιμο αυτό υλικό, τόσο το σχολικό περιοδικό όσο και οι εφημερί-δες, τα οποία αποτέλεσαν και τρόπον τινά ημερολόγιο των εκδηλώ-σεων της Σχολής, μελετήθηκαν με τη δέουσα επιφύλαξη ως ιστορικέςπηγές, όσον αφορά την αντικειμενικότητά τους. Άλλη πηγή, εκτός απότο σχολικό περιοδικό και τις εφημερίδες, αποτελούν σειρά βιβλίων καιμελετών που εκδόθηκαν κατά καιρούς (Γ. Λέφκη 1984 επανεκτύπωση2005, Ι. Καλλιπέτη Λιμνατίτη 1987, Α. Κουδουνάρη 1972 2005 20122014, Α. Μιχαηλίδη 2000, Κλ. Μυριανθόπουλου 1946, Σ. Παπαδήμα-Σοφοκλέους 2009, Ιερ. Περιστιάνη 1931, Π. Περσιάνη 1998, 2007,Αρ. Πηλαβάκη 1929, Κ. Πιλαβάκη 1977 1997, Χρ. Σαββίδη 1999, Κ.Χαραλαμπίδης 1983, Χατζηγεωργίου 2017) ή εξασφαλισμένες προσω-πικές μαρτυρίες (Γιάγκου Ποταμίτη 1979, Γιαννάκη Ποταμίτη 2009).Κατά τέλος ως επί μέρους πηγές, μελετήθηκαν διάφορα διοικητικά ήκαι άλλα αρχεία, όπως ενδεικτικά, φωτογραφικό υλικό, κ.λπ. Οι περισ-σότερες από τις πιο πάνω πηγές, ανακτήθηκαν από την ψηφιακή πύληστο Παττίχειο Δημοτικό Μουσείο, Ιστορικό Αρχείο, Κέντρο ΜελετώνΛεμεσού. Άλλες προέρχονται από το αρχείο της Ιδιωτικής Σχολής, πουμέρος του διαφυλάσσεται στο Γυμνάσιο Καθολικής. Κάποιες οφείλο-νται σε ευγενική παραχώρηση από ιδιωτικά αρχεία φίλων και Λεμεσια-νών ερευνητών, όπως του Πάμπη Αναγιωτού, του Ανδρέα Μακρίδη, οιοποίοι συλλέγουν συστηματικά ό,τι μπορούν να περισώσουν από τηνιστορική κληρονομιά του τόπου μας.
Προσωπικά ευχαριστώ όλους, όσοι καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνέβαλανκαι βοήθησαν για την εξασφάλιση του αρχειακού αυτού υλικού, ανα-φορικά με τους σκοπούς της μελέτης. Στο πλαίσιο της έρευνας το υλικόαυτό αξιοποιήθηκε δεόντως, ουσιαστικά διαμορφώνοντας μια σύνθετηκαι πολυκύμαντη τριαντάχρονη ιστορία που αφορά την Ιδιωτική ΣχολήΞένων Γλωσσών και Ελληνικών Μαθημάτων.
Ο συγγραφικός και ερευνητικός ρυθμός που τηρείται στο βιβλίο, ακο-λουθεί την μορφή βιογραφίας. Ως εκ τούτου, περιγράφονται τα διάφο-ρα στάδια της ιστορίας της Σχολής, από ιδρύσεως το 1920 μέχρι και το1950 όπου μετεξελίχθηκε. Περαιτέρω ξεδιπλώνεται η συνεχής ανάπτυ-ξη όσον αφορά την στέγασή της, τα αναλυτικά προγράμματα, τις εθνι-κές, πολιτιστικές, κοινωνικές ή άλλες δραστηριότητες, τις δυσκολίεςπου τη σημάδεψαν όπως και τα εκπαιδευτικά επιτεύγματα, το καταρτι-σμένο και φιλότιμο εκπαιδευτικό προσωπικό που την στελέχωνε, αλλάκυρίως τη συνεχή ανάπτυξη των μαθητριών που είχαν την τύχη να φοι-τήσουν εκεί και την ενεργό ένταξή τους στην τοπική κοινωνία, τόσοκατά τη διάρκεια